In de jaren zeventig zaten we weer bijna in WOIII

Elk decennium sinds de Tweede Wereldoorlog is een tijdvak waarin de deur van de geschiedenis had kunnen sluiten. De meeste mensen kennen alleen De Cubacrisis - en dat is maar goed ook. In 1962 ontloopt de wereld door stom geluk een nucleaire oorlog. De onvolprezen dubieuze Amerikaanse minister van Defensie, Robert Strange McNamara vertelde er bij leven geregeld over. 

Als hij bescheiden maar krachtig oreerde over de Cubacrisis en hoe dicht de mensheid toen langs een nucleaire holocaust scheerde, bracht hij zijn duim en wijsvinger heel dicht bij elkaar en keek met een mengeling van overtuiging en schrik naar de interviewer. Alsof hij elke keer weer herbeleefde hoe gevaarlijk het toen was. 

Elk decennium tussen het Tweede Wereldkampioenschap en het jaar 2000 kende tenminste één zo'n alles bedreigend moment. Ook in de jaren negentig ging het nog bijna mis. Een team van Noorse en Amerikaanse wetenschappers lanceerde een raket om het noorderlicht nader te onderzoeken. Alle omringende landen waren daarvan op de hoogte gesteld en in het bijzonder de Russen. Het bericht bereikte echter nooit de hoogste echelons van de roestende Russische defensie. 

Die herkenden het vluchtplan van de raket - niet onterecht - als het betere ballistische werk afkomstig van een Amerikaanse onderzeeër. De beslissing om toen niet over te gaan tot een tegenaanval belandde in de schoot van wat op dat moment 's werelds bekendste alcoholist was: Boris Yeltsin. Een flesje extra huisgestookte wodka en de uitkomst was volkomen anders geweest. (Als u dit leest in West-Europa, weet u dat er uiteindelijk niets gebeurde.)

De dreiging van een nucleaire holocaust (een ironisch passende term; hoewel de term geleend is van een van de grootste tragedies uit de menselijke geschiedenis, is het adjectief opvallend precies - de verbranding gebeurt deze keer op een andere manier) werd op een kwade dag in 1974 ook net dat stukje verder richting de realiteit geschoven. 

De  onderzeeër USS James Madison verliet in november 1974 de Amerikaanse onderzeebootbasis Holy Loch in Schotland. De reis zou van korte duur zijn. Voor de monding van de natuurlijke haven lag namelijk een Russische onderzeeër met geen andere opdracht dan de Madison - het vlaggenschip van de relatief nieuwe James Madison-klasse nucleaire onderzeeërs - te schaduwen. 

Schaduwen geven niet mee.

In ondiepe wateren kan een onderzeeër natuurlijk zijn periscoop en sonar gebruiken, om een paar voorbeelden te noemen. Maar ondiepe wateren zijn niet zelden zeer goed bewaakt, vooral als de Amerikaanse marine er een basis heeft. Dus de kans is klein dat de Rus zijn periscoop kon gebruiken of heeft gebruikt. In zwaarbewaakte gebieden (en in de diepzee) heeft een onderzeeër weliswaar middelen om zijn eigen positie te bepalen, maar het detecteren van een andere onderzeeër is buitengewoon lastig. 

Dus botsten de twee gedwongen blinden en semi-doven op elkaar voor de opening naar de haven. De schade was niet zo zwaar dat ze zonken. Beide boten kwamen naar de oppervlakte en na een kort periscoop tot periscoop besloot de Rus weer te duiken. Als ook maar één van de twee onderzeeërs de aanvaring als een vijandige aanval had beschouwd, hoefde friet die dag niet gefrituurd te worden in Europa.

Maar dat gebeurde niet. Uit recentelijk beschikbaar gekomen en tot die tijd geheime CIA-documenten bleek wat de Washington Post al in 1975 claimde: er is een aanvaring geweest. De prefix verschilt nauwelijks, maar er is een letterlijk levensgroot verschil tussen 'aanvaring' en 'aanval'. De woordspeling op het schadeformulier laten we maar even liggen, dit had namelijk heel anders kunnen uitpakken. De USS Madison keerde terug naar Holy Loch en van de Rus werd niets meer vernomen. 

Was het nu nog steeds maar zo'n feest.

Dit artikel is onderdeel van de serie Autobahn Alert. Lees hier de voorgaande delen:

• Sneller dan een kogel: de SR-71 Blackbird
• Welke tank weegt evenveel als achttien stadsbussen?
• De Bismarck: hoe een onaantastbaar schip zonk op zijn eerste reis
• Deze Duitse tank is het beste argument tegen de NAVO
• De Warthog: het geluid van vrijheid stinkt