Een wapen voor als WOII een herhaling van WOI was geweest

De Tweede Wereldoorlog was niet slechts een herhaling van de Eerste met andere middelen. Weten wij nu, maar dat was in den beginne van WOII nog niet duidelijk. Mocht het meer van hetzelfde worden, dan had Churchill het juiste wapen.

Achtergrond Willem Jan Hilderink 05 feb. 2017 | 16:10

Wie is Churchill? Of beter: wat was hij ook? De meeste mensen zeggen terecht dat hij een staatsman was naar een bijna Platoons ideaalbeeld. Maar zelfs die eer zou hem tekort doen. Churchill was in zekere zin namelijk ook een uitvinder. Geen techneut, maar wel een groot voorstander van mechanische oorlogsvoering boven menselijke inspanning. Hij had buitengewoon duidelijke ideeën over de machines die zijn ingenieurs moesten bouwen om de oorlog te winnen. Ook al haalden ze zelden het slagveld.

Om een van deze machines te begrijpen, moeten we even terug naar de Eerste Wereldoorlog. Die werd in het Westen te land uitgevochten in België en Noord-Frankrijk. In loopgraven lagen mannen zij aan zij in een patstelling. Er wordt hier en daar terreinwinst geboekt en weer ingeleverd, maar een front dat vier jaar lang zo vaststaat, is uitzonderlijk. Deze patstelling kostte achterlijk veel levens zonder bijzonder veel resultaat. Dat was Churchill, zowel toen als in de late jaren dertig First Lord of the Admiralty (min of meer vertaalbaar als 'minister van Marine'), een doorn in het oog. De loopgravenoorlog moest doorbroken worden, er moest momentum gevonden worden om de oorlog te winnen, desnoods elders.

Dat was Churchills goede idee: waarom vallen we de Ottomanen niet aan in de Dardanellen? Dan openen we een derde front (het tweede front was natuurlijk in het Oosten tegen Rusland) en dwingen we de Triple Alliantie zijn krachten te spreiden, wat de relatieve kracht in zowel West als Oost doet afnemen.

Wat volgde leverde hem de bijnaam 'the butcher of Gallipoli' op, dus we kunnen onze conclusies wel trekken. De uitvoering (en vooral de welhaast arrogante geringschatting van de vijandelijke inlichtingendiensten) maakten de poging een derde front te openen tot een slachthuis zonder enig positief resultaat. Maar de wil om een patstelling te voorkomen, is een overtuiging die Churchill in ieder geval in het begin van de Tweede Wereldoorlog nog steeds drijft: als er een loopgravenoorlog ontstaat, moeten we die kunnen breken. Koppel dat aan zijn ideaal van mechanische oorlogsvoering en het resultaat is bijna natuurlijk een machine die een beslissende rol kan spelen als mogendheden ingegraven tegenover elkaar liggen.

Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak was Churchill geen premier van Groot-Brittannië. Neville Chamberlain mocht in die tijd nog op de koffie bij de koning. Op 10 mei 1940, dezelfde dag dat nazi-Duitsland Nederland binnevalt, treedt Chamberlain pas af en wordt Churchill premier. Sinds september 1939 woedt er dan al een 'phoney war', wat een bizarre term is voor de overrompeling van grote delen van Midden-Europa en het krijgsgeweld dat daarbij kwam kijken. Het Westen reageerde niet, maar Churchill wel.

Churchill had al sinds zijn tweede aanstelling als First Lord of the Admiralty gewerkt aan een technologisch hoogstandje om een loopgravenoorlog open te breken. En dat was in mei 1940 nog altijd een mogelijk. Hij zag een enorme tank-graafmachine voor zich, vergelijkbaar met de tunnelboormachines van nu. Het 130 ton wegende gevaarte had vele namen, zoals Cultivator No. 6, White Rabbit Number 6, Churchills eigen koosnaampje 'mole' en die van de mensen die eraan werkten 'Nellie' - een verbastering van N.L.E. Tractors, een schuilnaam.

Zoals Churchill het voor zich zag, kon deze machine elk uur een kilometer loopgraaf van ongeveer 2,30 meter breed en anderhalve meter diep graven en zo door de vijandelijke linies breken. De mole was een buitengewoon complex apparaat, maar toch was Churchill van mening dat er 240 geproduceerd moesten worden. Elk exemplaar zou evenveel kosten als de bouw van een slagschip. Gezamenlijk zou er twintigduizend ton staal nodig zijn om deze supermollen werkelijkheid te laten worden. De kosten waren immens, maar volgens de First Lord of the Admiralty en later premier, noodzakelijk.

Er zijn er uiteindelijk maar vier gemaakt. De loopgravenoorlog kwam nooit en in de jaren vijftig werd de laatste mole gesloopt. Churchill bleef zeker tot in 1941, toen van een vastgelopen front nauwelijks nog sprake meer kon zijn, volharden in de ontwikkeling van de enorme graafmachines. Alles om de horror van de Eerste Wereldoorlog niet te hoeven herleven. Toch ironisch dat de uitvinder Churchill zich zo blindstaarde op het verleden.

Dit artikel is onderdeel van de serie Autobahn Alert. Lees hier de voorgaande delen:

Achtergrond