Progressief boetesysteem helpt alleen de staatskas

In 2016 werden, na een flinke dip tot 7,9 miljoen, voor het eerst in jaren weer meer boetes uitgeschreven in Nederland: 9,5 miljoen stuks welgeteld. Weliswaar nog steeds fors minder dan tijdens de bonnetjeshausse van 2007, toen meer dan 12,6 miljoen boetes werden uitgeschreven, maar we zijn op de weg terug. Dit tot grote tevredenheid van iedereen die naïef genoeg is om te denken dat er in het huidige systeem een direct en evenredig verband is tussen het aantal uitgeschreven boetes en de verkeersveiligheid. Mensen als elk willekeurig GroenLinks-Kamerlid of de directeur van het SWOV, die graag op de stoel van de politiek gaat zitten.

Vandaag wordt als gezegd een debat over verkeersveiligheid gevoerd, waardoor diverse media even handig het nieuws van vorig jaar september recyclen dat de boete-inkomsten niet meer direct naar het ministerie van Veiligheid en Justitie vloeien. De werking van deze motie zien we waarschijnlijk terug in de begroting van 2018. Juichverhalen dat hierdoor minder dwangmatig bekeurd gaat worden omdat het ministerie voor zijn inkomsten niet meer afhankelijk is van de hoeveelheid geschreven bonnen zult u hier niet lezen: waar de boeteprikkel bij VenJ verdwijnt wordt deze verplaatst naar Financiën. In plaats van Van der Steur/Dijkhoff gaat het geld nu naar Dijsselbloem/Wiebes, maar het blijft gewoon binnen de Rijksoverheid circuleren. Vestzak broekzak.

Wie denkt dat we Nederland veiliger gaan maken door alleen maar veel en duur te bekeuren leeft in zijn eigen wereld. Voor het laatste is nog wat te zeggen: er gaat deels een preventieve werking uit van de bizar hoge boetes in Nederland, daar waar de pakkans reëel is. Wie de maximumsnelheid maar enigszins overschrijdt moet hier al voor bloeden met honderden euro's aan sanctie: rij na correctie op de snelweg 120 km/u waar 100 is toegestaan en je moet 174 euro betalen. In Duitsland word je voor een vergelijkbare overtreding voor 30 euro opgeschreven, wat de schade minder erg maakt als je eens gepakt wordt. Om die reden zal een deel van Nederland zich hier aan de maximumsnelheid houden. Echter, de link met veiligheid is er gewoonweg niet: het is niet zo dat er bij onze oosterburen buitenproportioneel meer verkeersslachtoffers vallen. 

En progressieve boetes, zoaals minister van der Steur voor ogen heeft? Mwah. In landen als Zwitserland wordt mondjesmaat een progressief boetesysteem gehanteerd, in het openbaar vervoer bijvoorbeeld. Wie wordt gepakt op zwartrijden krijgt de eerste keer een boete van een kleine 100 euro, elke volgende keer gaat de bekeuring omhoog. Dit werkt wellicht goed bij rechtsvrezende burgers met een gezinnetje en een baan, maar de crux van het verhaal is dat deze burgers meestal niet degenen zijn die zonder kaartje reizen. Dit zijn vaak de mensen waar je als wetgever geen vat op krijgt omdat er niets te halen valt. In dat geval maakt het geen bal uit of je een vordering van 100 of 5.000 euro op iemand hebt, je geld krijg je toch niet. Met alle goede intenties zit je tijdens de rit dan nog steeds met een flink aantal niet-inbare boetes. Pas wanneer je straffen in de vorm van rij-ontzeggingen gaat aanscherpen zet het wellicht zoden aan de dijk.

Dan is er altijd nog de proportionaliteitsvraag: de straf moet bij de wederrechtelijke handeling passen. Net zozeer als je in een beschaafd land niemand een hand afhakt omdat hij een brood steelt ga je evenmin iemand tot de bedelstraf veroordelen als hij een paar keer de maximumsnelheid overschrijdt. Bovendien loop je het risico dat hoge boetes gaan schuren met andere straffen: probeer maar eens uit te leggen dat een kleine snelheidsovertreding zwaarder wordt bestraft dan dronken een agent neerhoeken op het Leidseplein.

Lang verhaal kort: laten we eens niet zoals Peter van de Knaap met oogkleppen op blind boetes najagen, maar de focus vooral op handhaven leggen. De pakkans voor daadwerkelijk gevaarlijke handelingen zoals rijden met alcohol op, smartphonegebruik tijdens het rijden en het vertonen van asogedrag (zoals inhalen via de vluchtstrook bijvoorbeeld) moet omhoog. Zodra je de instrumenten hebt om de enkele rotte appels uit het verkeer te plukken en ze het gevoel geeft dat ze gepakt kunnen worden ben je al een heel eind. Als je vervolgens de gedachte dat al het slechte gedrag bestraft kan worden loslaat en tegelijkertijd accepteert dat er altijd een paar mensen zijn wiens gedrag je nooit kan verbeteren, ben je al een heel eind.